Praca na czarno – jakie są konsekwencje?

Praca w szarej strefie to zjawisko, które pomimo ciągłego rozwoju rynku pracy stanowi istotny problem społeczno-ekonomiczny w polskiej gospodarce. Chociaż takie rozwiązanie może wydawać się korzystne zarówno dla pracodawcy, który nie ponosi dodatkowych kosztów zatrudnienia pracownika, jak i dla samego pracownika, który co do zasady dostaje więcej pieniędzy do kieszeni. Niestety, takie rozwiązanie nie jest korzystne, a konsekwencje zatrudnienia pracowników na czarno mogą być srogie. W tym artykule przybliżę temat zatrudnienia pracowników na czarno oraz odpowiem na pytania jakie negatywna konsekwencje może ponieść pracodawca zatrudniający pracowników na czarno oraz czy pracownik ponosi negatywne konsekwencje takiej pracy.

• Praca na czarno – definicja
• Praca na czarno – konsekwencje dla pracodawcy
• Praca na czarno – konsekwencje dla pracownika

Praca na czarno – definicja

Praca na czarno to nieuczciwa praktyka polegająca na nielegalnym zatrudnieniu pracownika bez sformalizowanej umowy. Dodatkowo osoba wykonująca pracę w szarej strefie nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym, a tym samym, nie jest  uprawniona do żadnych świadczeń.

Jak podaje GUS w 2022 r. liczba osób wykonujących pracę na czarno wynosiła 342 tysięcy, co  daje łącznie 2% ogólnej liczby pracujących osób w 2022 r. w Polsce.

Zgodnie z art. 2 pkt ust.13 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, nielegalne zatrudnienie lub nielegalne wykonanie innej pracy zarobkowej – oznacza to:

• zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków,
•  niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego,
• podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy.

Praca na czarno – konsekwencje dla pracodawcy

Pracodawca, który dopuszcza się zatrudniania pracowników na czarno musi się liczyć z szeregiem negatywnych konsekwencji, które zdecydowanie nie są dla niego opłacalne. Chociaż wypłacanie wynagrodzenia pod stołem może wydawać się korzystne, to nic bardziej mylnego.

W myśl art. 2 pkt ust.13 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, nielegalne zatrudnienie ma miejsce m.in. gdy pracodawca nie zawarł na piśmie w umowy w wymaganym terminie. Za takie wykroczenie zgodnie z art. 281 § 1Kodeksu pracy pracodawca podlega karze grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 151 ustawy PIT wolne od podatku dochodowego są przychody pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz przychody pracownika w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym. Oznacza to, że pracodawca, który nie odprowadzał należnego podatku z wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w szarej strefie nie tylko będzie musiał przekazać do fiskusa zaliczki od wszystkich wynagrodzeń wypłaconych pod stołem, ale również będzie musiał sam je sfinansować. W świetle powyższego przepisu, pracodawca nie ma prawnego narzędzia nakazującego pracownikowi pokrycia z własnych środków nieprzekazanych zaliczek. Do tego dochodzą jeszcze ustawowe odsetki z pokryciem których musi się liczyć pracodawca.

W przypadku nieopłacenia obowiązkowych składek na ubezpieczenie zdrowotne od wynagrodzeń, analogicznie jak w przypadku podatku, cały koszt spada na nieuczciwego pracodawcę. Wynika to wprost z art. 86 ust. 1 pkt 15a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że nie chodzi tylko o sytuację w której pracodawca dopuszcza się nielegalnego zatrudnienia. Na takie same sankcje mogą liczyć pracodawcy wypłacający cześć wynagrodzenia pod stołem. Nie ma znaczenia, czy wypłacona kwota do ręki pracownika była znaczna, liczy się nieuczciwa praktyka jakiej dopuścił się pracodawca.

Praca na czarno – konsekwencje dla pracownika

W obecnym stanie prawnym pracownik pracujący bez umowy nie jest w żaden sposób narażony na negatywne konsekwencje finansowe. Jednak pracując na czarno traci przywileje, które miałby zagwarantowane pracując legalnie. Mowa tu m.in. o płatnym urlopie, czy uprawnieniach do świadczeń w razie choroby, macierzyństwa, czy wypadku przy pracy. Ponadto pracownik wykonujący pracę w szarej strefie nie ma ubezpieczenia co wiąże się z brakiem możliwości korzystania z darmowych świadczeń medycznych w ramach publicznej opieki zdrowotnej, a okres w którym wykonywał pracę nielegalnie nie wlicza się do stażu pracy.

Podstawa prawna: 

GUS Praca nierejestrowana w 2022 r. 
(na podstawie wstępnych wyników badania modułowego BAEL)
art. 2 pkt ust.13 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
art. 281 § 1Kodeksu pracy
art. 21 ust. 1 pkt 151 ustawy PIT
art. 86 ust. 1 pkt 15a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. 
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.